Wyjaśniamy kluczowe zagadnienia. Tu znajdziesz najważniejsze pytania i odpowiedzi dotyczące Programu Profilaktycznego „Godzina dla MŁODYCH GŁÓW”.
(zwana także Pierwszą Pomocą Przedpsychologiczną, ang. Psychological First Aid) to uznany na świecie, rekomendowany przez Światową Organizację Zdrowia sposób postępowania w sytuacjach kryzysu emocjonalnego. Stosujemy ją, gdy widzimy, że osoba z naszego otoczenia przeżywa coś trudnego, zachowuje się w nietypowy sposób albo właśnie doświadczyła nagłego zdarzenia (np. uczestniczyła w wypadku).
Pierwsza Pomoc dla Zdrowia Psychicznego składa się z 3 prostych kroków (PPP):
Takiej pomocy może udzielić każdy. Nie musi być specjalistą. Wystarczy, że okaże empatię i przeznaczy chwilę swojego czasu drugiemu człowiekowi.
Dzięki zastosowaniu trzech kroków (PPP) pokazuje osobie w kryzysie, że:
Udzielenie Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego może uratować czyjeś życie. Kilka chwil rozmowy pozwala wyregulować emocje, zmienić treść myśli, powstrzymać chęć impulsywnego działania.
Kryzys emocjonalny to taka sytuacja, gdy osoba staje w obliczu wyzwań, które mogą przekraczać jej możliwości radzenia sobie.
To mogą być zwykłe codzienne wyzwania, którym trudno podołać, gdy w człowieku topnieją siły, brakuje energii, pojawiają się negatywne myśli albo sytuacja sprawia, że trudno jest pokonać przeciwności.
Kryzys może nastąpić także wtedy, gdy zadania, przed którymi ktoś stoi, są wyjątkowo trudne, obciążające. Np. nastoletnia osoba przejmuje obowiązki dorosłych (rodziców, opiekunów), a jej potrzeby nie są zaspokajane. Albo ktoś doświadcza przemocy, nie dostaje odpowiedniego wsparcia i ochrony.
Czasem oznaki kryzysu są wyraźne: płacz, krzyk, napięte ciało, drżenie, mimika twarzy wskazująca na duże cierpienie. Ale nie zawsze tak łatwo zauważyć ból psychiczny. Sygnały mogą być bardziej subtelne, np. wrażenie, że dana osoba zachowuje się inaczej niż zwykle, jest wycofana, zalękniona albo nienaturalnie pobudzona, zmieniła sposób ubierania się, przestała dbać o higienę, porzuciła zainteresowania, ma problemy z nauką, unika towarzystwa. Naszą uwagę powinny zwrócić wypowiedzi (także online) na temat braku sensu życia, wyrażane wprost lub symboliczne próby żegnania się. Należy reagować, gdy widzimy, że ktoś bierze udział w jakimś ryzykownym wyzwaniu czy wykazuje objawy uzależnienia.
Zasady Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego stosujemy także w sytuacjach kryzysowych, gdy ktoś mógł poczuć się zagrożony albo przeżywa stratę.
Warto także zaufać intuicji, jeśli podpowiada nam, że ktoś może zmagać się z czymś trudnym. To może być nagła myśl, odczucie niepokoju o tę osobę. Nawet jeśli nie wiemy, skąd takie wrażenie, warto je uznać za ważną wskazówkę.
Przede wszystkim – o tym, czy ktoś potrzebuje wsparcia, przekonamy się, jeśli o to zapytamy. To najważniejsza część Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego: wykonanie choćby jednego gestu, który pokaże, że dostrzegamy drugiego człowieka, akceptujemy go i jesteśmy gotowi dać mu swoją uwagę.
Podobnie jak w przypadku Pierwszej Pomocy Przedmedycznej, tak też przy Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego najważniejsze jest by zareagować. Zrobić cokolwiek, nie zostawić cierpiącej osoby bez wsparcia.
Nie ma stuprocentowej pewności, iż nasza chęć pomocy jest uzasadniona ani że zostanie przyjęta z otwartością czy wdzięcznością. Mimo to mamy obowiązek sprawdzić, czy wszystko jest OK.
To, jak zaczynamy rozmowę w ramach Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego, zależy od sytuacji i od tego, czy znamy osobę, której zachowanie zwróciło naszą uwagę. Jeśli to ktoś obcy, warto się przedstawić (podać imię).
Można zapytać np.: „Jak się czujesz? Czy chcesz porozmawiać?”, „Czy mogę ci jakoś pomóc?” albo stwierdzić: „Hej, mam wrażenie, że potrzebujesz pogadać. Coś się stało?”, „Widzę, że drżysz. Choć, poszukamy cieplejszego miejsca i porozmawiamy, dobrze?”.
Jeśli to obca osoba i mamy wrażenie, że jest bardzo zaabsorbowana swoimi myślami, można zadać praktyczne pytanie, o godzinę, drogę, numer autobusu, najbliższy sklep, a dopiero potem przejść do pytań, które pozwolą dowiedzieć się więcej o sytuacji.
Do osoby, którą znamy i obserwujemy w jej zachowaniu coś niepokojącego, można powiedzieć np.: „Słuchaj, może się mylę, ale mam wrażenie, że przeżywasz coś trudnego. Powiedz mi, proszę, jak się masz”, „Widzę, że od jakiegoś czasu nie chodzisz na treningi. Rzadko się uśmiechasz. Powiesz, co się dzieje?”.
Takie pytania powinny brzmieć jak przejaw troski i zaciekawienia, a nie zarzut albo atak.
Podczas Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego bardzo ważne jest empatyczne i uważne słuchanie, pokazywanie zainteresowania i uznawanie wszystkich emocji rozmówcy. Pomogą w tym stwierdzenia typu: „Domyślam się, jakie to musiało być nieprzyjemne/zaskakujace”, „To rzeczywiście trudna sytuacja”, „Miałeś prawo poczuć gniew”, „To, co czujesz jest naturalne w takiej sytuacji”. Można zadawać pytania, które pokazują, że naprawdę chcemy się dowiedzieć więcej, np.: „To było w szkole?”, „Był ktoś z tobą wtedy?”, „Co się działo potem?”.
W takiej rozmowie nie oceniamy, nie krytykujemy, nie szukamy winnych ani nie udzielamy rad. To znaczy, że nie mówimy: „Trzeba było wtedy…”, „Po co tam w ogóle poszłaś?”, „Nie myśl już o tym”, „Musisz teraz…”.
Naszą rolą jest wysłuchać, ale także dbać o swoje granice i potrzeby. Jeśli rozmowa staje się przytłaczająca, niepokojąca albo rozmówca oczekuje od nas, że rozwiążemy jego problem, trzeba przejść do kolejnego, trzeciego punktu Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego: „Połącz” – czyli sięgnąć po pomoc osób, które mają odpowiednie przygotowanie.
Płacz jest naturalnym sposobem wyrażania emocji, np. smutku (także wzruszenia, ulgi). Nie ma w nim nic niewłaściwego, nie jest przejawem słabości ani powodem do wstydu. Płacz może pomóc złagodzić ból i napięcie, a przez to poprawiać nastrój. Jeśli ktoś płacze, wystarczy to zaakceptować i zapewnić, że płakanie jest w porządku.
Przytulanie jest naturalnym zachowaniem między osobami, które łączą bliskie relacje. Ale nawet wtedy trzeba zapytać, czy osoba chce być przytulona.
Gdy pomagamy obcemu człowiekowi w kryzysie, trzeba zachować w tym względzie ostrożność. Osoba przeżywająca trudne emocje, mająca za sobą nieprzyjemne doświadczenie, może nie chcieć dotyku, a jednocześnie może nie mieć dość siły, by to jasno wyrazić. Dlatego lepiej ograniczyć się do rozmowy, ciepłego spojrzenia, mówienia spokojnym głosem. Można – za zgodą – dotknąć ręki czy ramienia. Dopiero jeśli przytulenie jest na wyraźną prośbę osoby w kryzysie i nie wiąże się z przekraczaniem granic (ani jej, ani osoby pomagającej), jest OK.
Służby ratownicze (pod numerem 112), pogotowie ratunkowe (999), policję (997), straż pożarną (998) wzywamy, jeśli podejrzewamy lub wiemy, że czyjeś zdrowie lub życie jest zagrożone.
Wybierz numer alarmowy, powiedz skąd dzwonisz, co się stało, kto jest poszkodowany (przybliżony wiek, imię i nazwisko – jeśli znasz), jakie są objawy, podaj swoje imię i nazwisko i numer telefonu. Postaraj się dokładnie opisać, jak można dojechać na miejsce zdarzenia. Nie rozłączaj się, dopóki dyspozytor nie zakończy rozmowy.
Jeśli jesteś osobą niepełnoletnią, przede wszystkim sięgnij po wsparcie zaufanej dorosłej osoby (rodzica, nauczyciela, znajomego), która przejmie od ciebie odpowiedzialność za osobę, która wymaga pomocy. Możesz powiedzieć np.: „Słuchaj, chcę ci pomóc i jestem z tobą. Ale wiem, że tu potrzeba wsparcia kogoś dorosłego. Zadzwonię teraz do mojej mamy. Ona coś wymyśli”. Albo: „Sądzę, że najlepiej będzie, jak teraz pójdziemy do psychologa szkolnego, co Ty na to? Będę przy tobie!”.
Dorosły, który udziela Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego, powinien dopasować propozycje do sytuacji. Np. zaproponować pomoc w znalezieniu psychologa, lekarza, interwenta kryzysowego (listę miejsc oferujących bezpłatną pomoc można znaleźć np. na stronie zwjr.pl). Może także podać numery telefonu zaufania (116 111 lub 800 12 12 12 dla dzieci i młodzieży, 116 123 lub 800 70 22 22 dla dorosłych). Informacje najlepiej zapisać (na kartce, w telefonie). Warto przedstawić zalety skorzystania z pomocy, powiedzieć, że to jest bezpieczne, że może dać ulgę, że specjalistów obowiązują zasady poufności.
Po zdarzeniu u osoby pomagającej mogą się pojawić różne emocje i myśli. Warto zapewnić sobie warunki do odpoczynku, porozmawiać z kimś bliskim.
Na każdym etapie Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego ważne jest zadbanie o własne bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne. Warto pamiętać, że chodzi o zauważenie czyjegoś problemu, a nie o rozwiązanie go ani emocjonalne zaangażowanie. Jeśli czujemy, że sytuacja nas obciąża, należy zwrócić się o pomoc do kogoś bardziej doświadczonego, odpowiednio przygotowanego, mniej związanego z cierpiącą osobą.
Pierwsza Pomoc dla Zdrowia Psychicznego obejmuje 3 kroki: Popatrz, Posłuchaj, Połącz. Najważniejsze jest zauważenie czyjegoś cierpienia, danie przestrzeni do rozmowy, zaakceptowanie emocji i skierowanie osoby tam, gdzie dostanie odpowiednie wsparcie. Tu kończą się nasze zadania.
Jeśli obawiamy się o zdrowie i życie osoby w kryzysie, wzywamy służby ratunkowe i czekamy do ich przyjazdu.
Osoby niepełnoletnie także mogą udzielić Pierwszej Pomocy dla Zdrowia Psychicznego, jednak ważne jest tu sięgnięcie po wsparcie osoby dorosłej, która będzie mogła przejąć zadanie.
