Udostępnij artykuł:

Czym jest neuroróżnorodność

Neuroróżnorodność jest koncepcją, która zakłada, że istnieje naturalna różnorodność w funkcjonowaniu mózgu i neurobiologicznych podstawach ludzkiego umysłu. Obejmuje ona przekonanie, że różnice w przetwarzaniu informacji, sposobach uczenia się, reakcjach emocjonalnych i innych aspektach neurobiologicznych są integralną częścią ludzkiego spektrum neuropsychologicznego i stanowią bogactwo naszej populacji.  

Różnorodność neurologiczna przynosi ze sobą unikalne perspektywy, talenty i wkład do społeczeństwa. Założenia neuroróżnorodności mają na celu promowanie społecznej i kulturowej akceptacji różnic w funkcjonowaniu mózgu oraz budowanie bardziej inkludującego i zrozumiałego społeczeństwa.

Podstawowe założenia mówią o potrzebie:

  • rozumienia różnorodności jako naturalnej cechy,
  • równości i akceptacji wszystkich jednostek, niezależnie od różnic neurobiologicznych,
  • indywidualnego podejścia do oceny, diagnozy i leczenia,
  • wykorzystania potencjału każdej osoby, z uwzględnieniem jej unikalnych mocnych stron i talentów,– zwiększenia świadomości społecznej na temat różnorodności mózgu i jej wpływu na funkcjonowanie jednostek.

Rodzaje neuroróżnorodności

W ramach neuroróżnorodności można wyróżnić różne rodzaje różnic neuropsychologicznych. Oto kilka przykładów rodzajów: 

ADHD

ADHD (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder) to zaburzenie neurobiologiczne, które często rozpoczyna się w dzieciństwie i może utrzymywać się w okresie młodzieńczym oraz w dorosłości. Dotyczy ono trzech głównych obszarów funkcjonowania: uwagi, impulsywności i aktywności fizycznej. Rozpoznanie ADHD u młodzieży jest oparte na ocenie specjalisty, najczęściej psychiatry lub psychologa, który przeprowadza szczegółową ocenę opartą na obserwacji zachowań, wywiadzie z pacjentem i jego rodzicami/opiekunami oraz ewentualnych testach psychologicznych. 

Ważne objawy ADHD u młodzieży mogą obejmować:

  • Trudności z koncentracją – Osoby z ADHD mogą mieć trudności z utrzymaniem uwagi i skupieniem na zadaniach wymagających długotrwałej koncentracji. Mogą łatwo się rozpraszać, tracić przedmioty, zapominać o codziennych obowiązkach czy często przerywać innym w trakcie rozmowy.
  • Impulsywność – Młodzież z ADHD może przejawiać trudności w hamowaniu impulsów. Może podejmować pochopne decyzje, mieć trudności z czekaniem na swoją kolej, przerywać innym lub wykazywać niewłaściwe zachowanie społeczne.
  • Nadmierna aktywność fizyczna – Osoby z ADHD często są niespokojne, mają trudności z usiedzeniem w miejscu lub nadmiernie się ruszają. Mogą być wrażliwe na wrażenia sensoryczne, takie jak dźwięki, dotyk czy zapach, co może wpływać na ich poziom aktywności fizycznej.

Rys autyzmu

Termin ten odnosi się do różnych objawów, zachowań i cech, które występują u osób ze spektrum autyzmu. Nie każda osoba z autyzmem musi wykazywać wszystkie rysy autyzmu, tak samo jak  nasilenie objawów może się różnić w zależności od osoby. Diagnoza autyzmu jest dokonywana przez wykwalifikowanego specjalistę na podstawie kompleksowej oceny zachowań, rozwoju i wywiadu. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości lub obaw związanych z autyzmem, zaleca się skonsultowanie się z lekarzem lub specjalistą ds. zdrowia psychicznego.

Osoby z autyzmem mogą:

  • mieć trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu interakcji społecznych. Mogą mieć ograniczone zdolności do nawiązywania relacji, rozumienia mowy werbalnej i niewerbalnej oraz empatii,
  • przejawiać uporczywe zainteresowania, stereotypowe ruchy ciała, obsesyjne zainteresowanie szczegółami lub powtarzalne rytuały,
  • mieć trudności w adaptacji do zmian, zarówno w codziennych rutynach, jak i w nowych sytuacjach. Mogą być oporne na zmiany, potrzebować przewidywalności i struktury, oraz mogą przejawiać lęk wobec nieznanych sytuacji,
  • mieć nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne. Mogą być nadwrażliwe na dźwięki, światło, zapachy, dotyk lub mogą mieć opóźnioną lub obniżoną reakcję na te bodźce.

Wysoka wrażliwość

Znana również jako Sensory Processing Sensitivity (wrażliwość sensoryczna), odnosi się do cech charakteryzującej pewne osoby, które mają bardziej wyostrzone zmysły i głębszą reakcję na bodźce sensoryczne i emocjonalne w swoim otoczeniu. 

Osoby o wysokiej wrażliwości mogą mieć większą wrażliwość na bodźce społeczne, emocje innych osób i subtelne niuanse otoczenia. Mogą również być bardziej wrażliwe na bodźce takie jak hałas, intensywne światło, nieprzyjemne zapachy itp. To może prowadzić do większego narażenia na przeciążenie sensoryczne i większego zmęczenia w wyniku intensywności bodźców.

Wysoka wrażliwość jest cechą neurobiologiczną i może być naturalną częścią osobowości i funkcjonowania mózgu. Osoby o wysokiej wrażliwości mają często bogate życie wewnętrzne, silne empatyczne zdolności i zdolność do dogłębnego przetwarzania informacji. Wysoka wrażliwość może mieć zarówno pozytywne, jak i wyzwania. Osoby o wysokiej wrażliwości często doświadczają głębszych emocji, kreatywności i wrażliwości na potrzeby innych. Jednocześnie, mogą też być bardziej podatne na stres, nadpobudliwość, lęk czy przeciążenie sensoryczne.

Zaburzenia lękowe

Zaburzenia lękowe są jednym z rodzajów zaburzeń psychicznych, które wpływają na zdolność jednostki do radzenia sobie z lękiem i stresem. Mogą występować w różnych postaciach, takich jak zaburzenie lękowe uogólnione (GAD), fobia społeczna, fobia specyficzna, zaburzenie paniki i zaburzenie lękowe separacji, które jest szczególnie powszechne u dzieci.

W kontekście zaburzeń lękowych jako neuroróżnorodności istnieją różnice w układzie nerwowym i neurobiologii osób cierpiących na te zaburzenia. To, jak mózg reaguje na bodźce lękowe, jak reguluje emocje i jak przetwarza informacje, może różnić się między osobami z zaburzeniami lękowymi a osobami bez tych zaburzeń.

Dysleksja

Dotyczy trudności w odczycie, rozumieniu i przetwarzaniu pisanego języka, pomimo odpowiedniego poziomu inteligencji i braku innych czynników, które mogłyby wyjaśnić te trudności. Osoby z dysleksją mogą mieć trudności w rozpoznawaniu i rozumieniu liter, dekodowaniu słów, płynnym czytaniu ze zrozumieniem oraz w pisaniu. Nie jest to spowodowane brakiem inteligencji, ale wynika z różnic w przetwarzaniu informacji w mózgu, szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za czytanie i język.

Dysleksja jest wynikiem różnic w neurobiologicznych podstawach przetwarzania języka pisanego. Na przykład, osoby z dysleksją mogą mieć trudności w precyzyjnej analizie dźwięków mowy (fonologiczne przetwarzanie) lub w szybkim dostępie do odpowiednich słów i informacji w pamięci (przetwarzanie leksykalno-semantyczne). Mogą też mieć trudności z koordynacją ruchową związaną z pisaniem ręcznym.

Tekst opracowała Bożena Kowalkowska

JAK I GDZIE SZUKAĆ POMOCY? 

Masz problem i nie wiesz, gdzie się zwrócić?Tu znajdziesz wszystkie ważne numery pomocowe.

Szukasz eksperta, psychologa, psychiatry? Tu znajdziesz listę miejscznajdziesz listę miejsc, gdzie otrzymasz bezpłatną pomoc.

Podejrzewasz, że ktoś ma problemy ze zdrowiem psychicznym?Tu znajdziesz 6 prostych kroków, które pokazują, jak zareagować.